Naar aanleiding van de expositie “Bier” in het Amsterdam Museum heb ik een kleine digitale expositie gemaakt met items uit eigen collectie en bruiklenen van het Rijksmuseum. Aardig is te weten dat er in 1994 ook al een tentoonstelling was gewijd aan bier in wat toen nog het Amsterdams Historisch Museum heette.
Vroeger, als student, was ik een verzamelaar van bierflesjes en bierblikjes. Tijdens een buitenland excursie naar Denemarken en Zweden hebben we ook de brouwerij van Carlsberg in Kopenhagen bezocht.
Tijdens een stage in Engeland kwam ik in aanraking met de “Britse Tankard”. Een tinnen (pewter in het engels) bierpul of kroes. Deze hebben ze in principe in twee maten: 1 pint en een halve pint. De britse kroezen zijn van gepolijst tin en zien er bijna uit als zilver. Heel wat anders dan het loodachtige tin dat in Nederland gangbaar is. In de betere cadeauwinkels in de UK zijn deze kroezen te koop.
Het bijzondere van sommige Britse kroezen is de glazen bodem. Er zijn 2 versies van het ontstaan van deze glazenbodem. Bij het drinken uit zo’n grote kroeg zie je niets, als je door de bodem kunt kijken kan je zien wat je opponent van plan. De andere theorie is dat je door onder de kroes te kijken kan zien of er een munt in ligt. Het was gebruik om matrozen te ronselen door ze bier aan te bieden en een shilling als eerste gage voor hun werk. Als ze een teug namen betekende het dat ze de baan hadden aangenomen.
Naast de one pint kroes zijn er ook de half-pint kroezen. Deze zijn bedoeld voor de matige drinkers. Naast de half pint kroezen maken ze ook nog kleinere. Die worden ook vaak gebruikt als maatbekertjes voor cocktails.
Zoals het vroeger gebruikelijk was in Nederland in de betere kringen om bij de geboorte een zilveren lepel of bekertje te geven is het in Engeland nog steeds gebruikelijk om iemand op zijn 21ste verjaardag een kroes te geven. Naast tin zijn er ook zilveren kroezen. In mijn collectie heb ik één zo’n kroes. vaak werden ze initialen voorzien. Engels zilver is vaak herkenbaar aan de opzichtige zilvermerken (hallmarks), zie foto.
Het fraaie van de Britse tankards is dat de meeste glad zijn waardoor het een tamelijk tijdloos ontwerp is. De oudste bierkroezen zijn van hout. In de middeleeuwen krijgen we de steengoed kroezen waarbij de Duitse Steinzugkrug al snel van een deksel werd voorzien. Hiervoor worden twee redenen gegeven: tegen het vuil dat uit het plafond neerdwarrelt of tegen het klotsen tijdens het lopen met de kroes.
Heden ten dage is de stenen kroes of bierpul in Duitsland nog steeds te vinden, nu vooral in de souvenir winkels. Glazen bierpullen hebben de kroes met deksel verdrongen. Veel makkelijker schoon te maken.
Glas is al vanaf de 16e eeuw toegepast voor bier. We zien op plaatjes zowel roemers als glazen bekers toegepast om bier uit te drinken. Vaak stond het bier in een kan met klep op tafel en werd het van daar uit in een glas geschonken.
Glazen kroezen zien we nog steeds, eigenlijk alle glazen met een oor. In Finland vond ik fraaie bierpullen van een 1/3 of 1/2 liter met het typische Finse “frosted’ glas. Een leuk souvenir dat overal te koop was.
In het Verenigd Koninkrijk vind je ook glazen pullen die qua vorm erg op de “tankards” lijken. Licht conisch. Hier één uit Schotland.
Naast gewoon glas zijn ook bierpullen van kristalglas gemaakt dat zich goed laat slijpen, hier een voorbeeld met deksel met duimrust van tin.
In plaats van tin kan je ook zilver gebruiken, iets chiquer. Helaas moet je zilver wel poetsen voor het juiste effect.
De mooiste bierpullen in Amsterdam vind je in het Rijksmuseum. Een fraai exemplaar is gemaakt door in Meissen in het begin van de 18e eeuw.
De meest waanzinnige en waarschijnlijk ook de meest kostbare stamt uit 1580 en wordt toegeschreven aan Bartel Jamnitzer uit Neurenberg. Verguld zilver met een hoogte van 25,8 cm en glazen binnenwerk. Handig om de vijand te kunnen spotten.
Als je meer kroezen of bierpullen wil zien kun je zeernibbemort het Rijksmuseum weer bezoeken of kijken in de online collectie va het Rijksmuseum op het trefwoord bierpul.
Proost !